میرزاعیسی‌خان، وزیر قجری، دولتمردی مدیر و مدبر بود که در دوره حیاتش منشأ خدمات بسیاری بود و به واسطه املاک و مستغلاتی که وقف کرده، هنوز هم به مردم خدمت‌رسانی می‌کند. این مرد نیکوکار جانش را در سال ۱۲۷۱ در تهران بر سر راه خدمتگزاری گذاشت. در نوشتار پژوهشی به قلم منصور رشیدی و علی قنبریان که بر اساس اسناد تاریخی تدوین شده، با زندگی، خدمات و موقوفات میرزاعیسی وزیر آشنا می‌شویم.
میرزا عیسی تفرشی معروف به وزیر، فرزند میرزا موسی وزیر تفرشی و برادر سیدعبداللّه‌خان انتظام‌السلطنه است. وی شوهرخواهر میرزایوسف مستوفی‌الممالک (صدراعظم ناصرالدین شاه) بود.
بعداز نظم‌الدوله، میرزا عیسی خان وزیر رئیس نظمیه شد و بر عده‌ای از افسران ارشد و رصدباشی و داروغه و سایر عواملی که آسایش و امنیت شهر را تأمین و با متخلفان در مبارزه بودند، ریاست داشت. گفته شده وی وظایف خود را به دقت انجام می‌داد و در اجرای دستورهای مقامات بالا بسیار جدی بود. پس از درگذشت میرزا عیسی‌خان وزیر، کریمخان مختارالسلطنه به سمت وزیر نظمیه منصوب شد و شروع به اصلاحات این دستگاه کرد.
هرچند میرزا عیسی پس از فوت پدرش به‌عنوان نایب‌الحکومه تهران (وزارت تهران و پیشکاری حکومت) تعیین شد، اما در ذیحجه سال ۱۲۸۳ قمری که ناصرالدین شاه عازم خراسان شد، در غیاب خود کارها را اساساً به میرزا یوسف آشتیانی مستوفی‌الممالک واگذار کرد و بنا به صواب دید و پیشنهاد وی، میرزا عیسی رسماً به سمت ریاست خالصجات و وزارت و پیشکاری(معاونت) کامران‌میرزا نایب‌السلطنه (حاکم تهران و کودک دوازده‌ساله)، منصوب شد و حدود یکسال در این مقام بود.
- مسجد و مدرسه
زمان قاجار پارک شهر گورستان بود. املاک میرزا عیسی‌خان وزیر هم در مجاورت این گورستان قرار داشت. او برای کمک به ایتام با هزینه شخصی خود مخارجی (مانند مسجد و مدرسه) قرار دارد. مسجد و مدرسه میرزا عیسی‌خان وزیر در سال ۱۲۹۵ قمری ساخته شده است. مسجد و مدرسه در کنار قبرستان بود. بعدها قبرستان را از بین برده و در محل قبرستان، پارک‌شهر کنونی را احداث کردند. فضای مسجد در سال ۱۳۵۵ بازسازی شد. املاکی در اشتهارد و همچنین مغازه‌های اطراف مسجد میرزا عیسی‌وزیر، همگی وقف بر مسجد، حوزه و ایتام شده است. در وصیتنامه هم اشاره به موقوفات شده است و خورشید خانم (از خاندان غفاری) نیز وصیتنامه را امضا کرده است. اصل وصیتنامه در اختیار فرزندان انتظام‌السلطنه است و رونوشت آن نزد منصور رشیدی است.
افراد زیادی از فضلا، علما و دانشمندان مشروطه در مدرسه میرزا عیسی وزیر، تدریس و تحصیل کرده‌اند. مقبره میرزا عیسی‌وزیر کنار مسجدش است و به وسیله دیواری از یکدیگر جدا هستند. کنار دیواری که کتیبه شجره‌نامه نصب شده دری هست که به حیاط نقلی و باصفای دیگری هدایت می‌کند. حیاطی با یک درخت خرمالو در وسط. انتهای حیاط چند پله می‌خورد و ایوانی و بعد دری آهنی با طرح‌های اسلیمی و شیشه‌های رنگی. سنگ قبر وسط این اتاق بزرگ قبل از دیگر اجزای اتاق توجهتان را جلب می‌کند. یکی متعلق به میرزا عیسی‌خان وزیر است و دیگری متعلق به برادرزاده‌اش سیدمحمد انتظام‌السلطنه.
مسجد زیرنظر اوقاف اداره می‌شود. مقبره از موقوفات نیست بلکه ملک شخصی خاندان انتظام وزیری است و به دست آنان اداره می‌شود. هم‌اکنون سرپرست مقبره، منصور رشیدی (فرزند علی‌بابا رشیدی) است. بنای مسجد در خیابان شاهپور تهران (وحدت اسلامی) زیر چهارراه حسن‌آباد روبه‌روی خیابان بهشت از ثلث دارایی میرزا عیسی وزیر ساخته شده است.
بر روی دیوار ورودی مسجد قدیمی، کتیبه‌ای نیز نصب شده است. متأسفانه به‌جز ورودی مسجد و مدرسه و صحن قدیمی مسجد، بقیه بنا تخریب شده است. بر روی کتیبه نام میرزا عیسی‌خان وزیر تا امام زین‌العابدین(ع) حک شده است. روی قبر میرزا عیسی‌خان وزیر یک سنگ قدیمی ترک‌خورده قرار گرفته که بالای سنگ دو فرشته کوچک حجاری شده. بالای سنگ قبر بینشعلی شاه دو تبرزین حجاری شده.
- قنات سراب وزیر
قنات سراب‌وزیر (قنات میرزا عیسی وزیر) جزء موقوفات میرزا عیسی است و در خیابان مهدی‌خانی، کوچه لب تشنه که حالا نامش شهید حیدری است مظهر پیدا کرد. بیشتر بیماری‌های مردم در آن زمان ناشی از آب آلوده بود و تنها آب پاک، آب همین قنات‌ها بود و جالب اینکه اغلب افرادی که قنات داشتند مازاد آب خود را وقف مردم می‌کردند. قنات آب‌شاه، اول در قصر شاه می‌گذشت و بعد به مردم می‌رسید و قنات فرمانفرما، اول در خانه‌اش می‌چرخید و... اما میرزا عیسی کل آب قنات را وقف مردم می‌کند نه مازادش را. محله سراب وزیر هم به دلیل همین قنات به این اسم مشهور شده است. در کتاب‌های تاریخی اشاره به قنات عیسی‌خان شده و به‌طور نمونه در کتاب اسناد حقوقی عصر ناصری آمده است: «قیمت اجاره آب آن خانه، ۱۰ تومان در سال بود و از قنات میرزاعیسی‌وزیر که کنار سفارت جاری بود، آب می‌گرفتند و ماهی دو سه هزار دینار هم به میرآب می‌دادند. »
- گسترش شهر تهران و احداث خندق
وسعت دادن شهر تهران و احداث خندق برای جلوگیری از سیل، به دست باکفایت میرزا عیسی‌خان وزیر صورت گرفت. محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه می‌نویسد: «سنه هزار و دویست و هشتاد و چهار عزم ملوکانه بر وسعت شهر تهران تعلق یافت لهذا مقرر فرمودند که شهر تهران را از سمت دروازه شمیران یک هزار و هشتصد ذرع و از سه جانب دیگر از هر طرف یک‌هزار ذرع وسعت دهند و کفالت این امر را به عهده جناب آقای مستوفی‌الممالک و میرزا عیسی، وزیر دارالخلافه موکول فرمودند و نیز مقرر شد که خندقی حفر کنند که رفع عبور مردمان از خارج دروازه بشود و شهر از آفت سیل محفوظ ماند. روز یکشنبه یازدهم شعبان در بیرون شهر شروع به این کار شد. اعلیحضرت شهریاری بدواً کلنگی به زمین زدند و بعد سایرین شروع به حفر خندق کردند و میرزا عیسی وزیر متعهد شد که سه ساله حفر خندق تمام شود. دور این شهر سه فرسخ و نیم شد و دروازه به دور او ساخته آمد و میرزا عیسی متقبل شد که او در این خدمت مجاهده کند و پاره‌ای از اراضی بایره که داخل در محاط شهر جدید می‌افتد از او باشد و هنوز بعضی اراضی متعلق به میرزا عیسی هست.»
با طرح وسعت یافتن محدوده شهر تهران، بسیاری از زمین‌هایی که خارج از شهر تهران بود، داخل محدوده تهران بزرگ قرار گرفت لذا این طرح برای صاحبان این‌گونه زمین‌ها ثروت‌خیز شد: «زمین‌های زیادی در شمال و به‌خصوص در غرب، در محدوده جدید شهر قرار داشت. همچنین زمین‌های بایر و باغاتی که متعلق به رجال و وزرا بودند، در آن محدوده واقع بودند. دو نفر از ملاکان بزرگ، مستوفی‌الممالک و خویش او میرزا عیسی وزیر، وزیر تهران و رئیس خالصجات بودند. بدون‌شک تملک زمین‌های این محدوده، توسط این دو نفر به‌منظور استفاده آتی بود. خانواده مستوفی الممالک در ۱۲۶۹ قمری، در سنگلج زندگی می‌کردند و صاحب چندین خانه بودند. عده‌ای از اطرافیان و اقوام او نیز در همان حوالی بودند و پسرش که لقب و سمت او را در ۱۳۰۳ قمری به ارث برد، صاحب زمین‌های وسیعی در سنگلج شد و از ملاکین بزرگ تهران بد.»
- پرداخت هزینه تحصیلی دانشجویان
در اسلام به علم و دانش اهمیت فراوانی داده شده است و آیات و روایات بسیاری در تکریم دانشمندان و برتری آنان وارد شده است. از خدمات پسندیده میرزا عیسی‌خان وزیر، پرداخت هزینه تحصیلی دانشجویان است تا آنها با فراغ خاطر بتوانند تحصیل علم و کمالات کرده و برای جامعه مفید باشند. در کتاب «مرآت الوقایع مظفری» چنین آمده است: «امین‌الدوله که بانی مدرسه رشدیه است و چهل شاگرد آنجا را مجاناً متکفل خرج است و بیست شاگرد آنجا را از ثلث مرحوم میرزا عیسی وزیر، آقا شیخ هادی مجتهد متکفل مخارج است. امین‌الدوله در شعبان‌المعظم در رشت شنید که مخارج مدرسه را حیف و میل می‌کنند. به آقا شیخ هادی نوشت که مخارج مدرسه را رسیدگی نماید و اختیارش با او باشد. آقا شیخ هادی مجتهد نیز می‌خواهد مدرسه ملی افتتاح نماید. از قرار مذکور در این مدت هفتاد هزار تومان، مردم وجه اعانه برای مدارس ملی تهران داده‌اند و تمام را رؤسا خورده‌اند.» - مردنکونام نمیرد هرگز
در سال ۱۳۱۰ قمری، بیماری وبا تهران را فراگرفت و تعداد بسیاری در هر روز جان خود را از دست می‌دادند. میرزا عیسی وزیر مقید بود که اجساد با آداب کامل اسلامی (غسل و کفن) دفن شوند و تعداد زیاد مردگان مانع از این عمل نشد و خودش شخصاً نظارت می‌کرد تا تخلفی صورت نگیرد. میرزا عیسی جانش را در این راه فدا کرد و بر اثر وبا، در ۲۲ صفر سال ۱۳۱۰ قمری درگذشت. عبداللّه مستوفی درباره وبا و مرگ میرزا عیسی خان وزیر می‌نویسد: «آن روزها البته آمار و احصایی‌های نبوده است که عده مبتلایان وبا و اموات آنها را تشخیص دهد ولی از قراری که می‌گفتند، عده امواتِ تهران در یکی دو هفته به روزی ۳۰۰ نفر هم رسیده بوده است. از جمله وفیات، میرزا عیسی وزیر تهران بود که در سال گذشته قبل‌از واقعه تنباکو و بعد از مردن محمد ابراهیم خان وزیرنظام وزیر تهران، مجدداً به این شغل منصوب شده بود.»
نظر شما